Anemija usled nedostatka gvožđa

Anemija može biti uzrokovana različitim stanjima kao što su obilna menstrualna krvarenja, rak, krvarenje iz probavnog trakta i dr. Anemija usled nedostatka gvožđe (sideropenijska anemija) je oblik anemije koji nastaje kada u organizmu nema dovoljno gvožđa za proizvodnju hemoglobina u crvenim krvnim zrncima. Glavni uzroci nastanka ove anemije su krvarenje i stanja koja smanjuju apsorpciju gvožđa u crevima.

Sideropenijska anemija može biti blaga ili ozbiljna, i može biti privremena ili stalna. U razvijenim zemljama ovaj vid anemije se sreće kod 1-2% opšte populacije.

Šta je anemija? - Anemije se definiše kao smanjenje broja crvenih krvnih zrnaca što se laboratorijski verifikuje kroz smanjenje broja eritrocita, smanjenje vrednosti hemoglobin i smanjenje vrednosti hematokrita.

Sideropenijska anemija nastaje kada ne postoji dovoljna količina gvožđa u organizmu za proizvodnju krvnog pigmenta hemoglobina. Manja količina hemoglobin dovodi do smanjenog stvaranja crvenih krvnih zrnaca (eritrocita), a proizvedeni eritrociti su manji (smanjenje parametara MCV, MCH i MCHC u nalazu krvne slike). Kada je deficit gvožđa ozbiljan pacijent dobija simptome anemije.Neki pacijenti imaju simptome deficita gvožđa i bez razvijene anemije.

SIMPTOMI I ZNACI ANEMIJE — Mnogi pacijenti sa sideropenijskom anemijom nemaju nikakve simptome. Najčešći simptomi su inače: slabost, glavobolja, nervoza, umor, intoleranija napora u vidu kratkog daha i lupanja srca, promene na noktima i jeziku, sindrom nemirnih nogu, potreba da se jede led (pagofagia) kao i stvari koje nisu za jelo (papir i dr.).

UZROCI ANEMIJE — Dva glavna uzroka sideropenijske anemije predstavljaju gubitak krvi (najčešće) i smanjena apsorpcija gvožđa iz hrane.

Gubitak krvi može biti očigledan kao što je to slučaj sa obilnim menstrualnim ciklusima ili iz čira na želudcu/dvanaestopalačnom crevu za koji pacijent zna. U drugim slučajevima krvarenje iz probavnog trakta (želudac, creva) nije vidljivo golim okom i detektuje se samo specijalnim pregledima stolice (pregled stolice na okultno krvarenje). Uzrok anemije retko može biti i dobrovoljno davanje krvi ukoliko se to dešava u čestim intervalima.

Gvožđe se u organizam unosi različitim namirnicama tako da je manjak gvožđa usled nedovoljnog unosa izuzetno redak kod osoba sa normalnom ishranom. Manjak gvožđa zbog oslabljene apsorpcije iz probavnog trakta nastaje kod nekih bolesti kao što su celijakija, gastritis, premoštavanje želudca u sklopu lečenja gojaznosti i dr. Trudnice i žene u postpartalnom periodu mogu imati manjak gvožđa zbog povećanih potreba za gvožđem (rast placente i fetusa, krvarenje tokom porođaja).

DIJAGNOZA ANEMIJE — Dijagnoza se postavlja na osnovu pregleda pacijenta i testova krvi koji uključuju kompletnu krvnu sliku te gvožđe, UIBC, TIBC, saturacija transferina i feritin. Pacijenti obično imaju smanjen broj eritrocite te smanjenje vrednosti hemoglobina, hematokrita, MCV i MCH. MCV (volume eritrocita) je smanjen pokazujući tako da su crvena krvna zrnca manja (mikrociti) i obično je to najraniji laboratorijski znak sideropenijske anemije.Snižen MCV uz normalne vrednosti broja eritrocita i hemoglobina zahteva istraživanje uzroka nedostatka gvožđa.Vrednosti gvožđa, saturacije transferina i feritina su smanjene, a UIBC i TIBC obično povećani.Feritin je pokazatelj rezervi gvožđe u organizmu i koristan je parameter i u praćenju efekata terapije preparatima gvožđa.

Kada se utvrdi nedostatak gvožđa u organizmu potrebno je uraditi dopunske analize i preglede sa ciljem da se utvrdi uzrok tog nedostatka (obilni menstrualni ciklusi, trudnoća, čir ili gastritis, infekcije s Helikobakterom, polipi ili divertikulumi debelog creva te kancer debelog creva i dr.). Ukoliko uzrok manjka gvožđa nije očigledan onda se obavezno rade pregledi probavnog trakta (gastroskopija, kolonoskopija i dr. ). Ovi pregledi su posebno važni kod osoba starijih od 50 godina i osoba sa porodičnom anemnezom za kancer debelog creva.

LEČENJE ANEMIJE — Prvi korak u lečenju sideropenijske anemije je utvrđivanje uzroka nedostatka gvožđa i korigovanje istog. Posle toga se vrši nadoknada gvožđa (u obliku tabletaili injekcija) sa ciljem korigovanja anemije i korigovanja rezervi gvožđa u organizmu.

Kod većine pacijenata se daju paeroralni preparati gvožđa, a injekcije se daju pacijentima koji imaju oboljenja probavnog trakta koja remete apsorpciju gvožđa i pacijentima koji ne podnose oralne preparate gvožđa. Transfuzije krvi se daju samo pacijentima koji imaju aktivno krvarenje ili jako niske nivoe hemoglobin/hematokrita.

Peroralni preparati gvožđa - Peroralni preparati gvožđa (tablete) su bezbedan, jeftin i efikasan način nadoknade gvožđa. Izbor među brojnim preparatima na tržištu treba prepustiti lekaru. Neke namirnice i lekovi remete apsorpciju gvožđa iz tableta pa ih ne treba primenjivati zajedno (neki antioticima, čaj, kafa, preparati kalcijuma ili mleko). Ako pacijent uzima antacid onda preparat gvožđa treba uzeti dva sata pre ili četiri sata posle antacida – uvek se posavetujte sa vašim lekarom ili farmaceutom. Gvožđe iz tableta se najbolje resorbuje u kiseloj sredini pa se savetuje da se ove tablete uzimaju sa tabletama vitamina C (250 mg) ili sokom od pomorandže.

Postoji nekoliko tipova peroralnog gvožđa isvi su skoro jednake efikasnosti (Fe fumarate, sulfat, glukonat ili polisaharidni kompleksi sa gvožđem). Ranije su se tablete gvožđa davale svaki dan, a od skoro se sugeriše da se one daju svaki drugi dan jer to omogućava efikasniju apsorpciju gvožđa i smanjuje rizik od neželjenih probavnih efekata (metalan ukus u ustima, mučnina, zavor, bolovi u predelu želudca, povraćanje i tamno prebojena stolica). Ukoliko se jave neželjeni efekti savetuje se uzimanje manjih doza gvožđa, uzimanje gvožđa uz hranu, uzimanje preparata sa manjom količinom gvožđa (glukonat umesto sulfata) ili uzimanje tečnih preparata gvožđa (tečni Fe sulfat). Preparate sa sporim oslobađanjem gvožđa (“slow release” ili “enteric coated”) ne treba primenjivati zbog slabije efikasnosti.

Preparati gvožđa se uzimaju sve dok se ne koriguju vrednosti hemoglobina i hematokrita i dok se ne normalizuju zalihe gvožđa u organizmu (normalan nivo feritina u krvi).Obično terapija traje oko 6 meseci.

Kod nekih pacijenata anemije se ne poboljšava uprkos uzimanju preparata gvožđa.Razlog za to može biti u neadekvatnom izboru preparata gvožđa, perzistiranju gubitka gvožđa, oslabljenoj resopciji gvožđa usled bolesti probavnog trakta, postojanju drugih uzroka anemije itd.U takvim slučajevima obavezan je pregled odgovarajućih specijalista (hematolog, gastroenterolog).Kod nekih pacijenata rešenje je u ordiniranju injekcija gvožđa.

Intravenozni preparati gvožđa — Ovi preparati se daju uglavnom pacijentima koji imaju oboljenja probavnog trakta koja onemogućavaju adekvatnu apsorpciju gvožđa ili pacijentima koji ne podnose oralne preparate gvožđa. Ovi preparati se obično daju u obliku infuzije i to isključivo u zdravstvenim ustanovama koje imaju mogućnost praćenja pacijenta.Stari preparati su često davali ozbiljne alergijske reakcija. Novi preparati retko daju alergijske reakcije ali se ipak mogu javiti reakcije na infuziju kao što su nagla pojava crvenila lica, bol u leđima, pad krvnog pritiska i dr. U takvim situacijama infuzije je potrebno usporiti ili zaustaviti.

Transfuzije krvi — Transfuzije krvi se retko koriste u lečenju sideropenijske anemije. Obično se daju pacijentima sa ozbiljnom anemijom (hemoglobin manji od 7 g/dLili hematolrit manji od 20%) te pacijentima koji imaju aktivno krvarenje sa nestabilnim pritiskom kao i pacijentima koji imaju simptome nedovoljnog snadbevanja kiseonikom vitalnih organa što se obično manifestuje gušenjem i bolovima u grudima. Obično se daje jedna ili više doza deplazmatisane krvi. Jedna doza krvi podiže nivo hemoglobin za 1 g/dL. Neželjeni efekti transfuzije uključuju alergijske reakcije koje ponekad mogu biti teške, povišenu temperature i izuzetno retko transmisiju virusa žutice i AIDS-a (1 na 2 miliona transfuzija u SAD).

Dijeta— U dijeti sa 2000 kalorija nalazi se samo 10 mg gvožđa tako da pojačan unos gvožđa putem hrane nije dovoljan u lečenju sideropenijske anemije ali je dobro da se kombinuje sa peroralnim preparatima gvožđa. Izvori gvožđa su meso, zeleniš i povrće. Hranu bogatu gvožđem ne treba uzimati sa kafom ili čajem koji smanjuju apsorpciju gvožđa. Uzimanje soka od pomoranđe ili vitamina C pospešuje apsorpciju gvožđa iz hrane.

Uzimanje gvožđa u okviru multivitaminskih preparata se ne savetuje bez konsultacije sa lekarom zbog rizika od predoziranja. Naime, većina muškaraca i žena u postmenopauzi nemaju potrebu za uzimanjem gvožđe u okviru ovakvih preparata.